หากเอ่ยถึงประเทศที่มีชื่อเสียงในอัญมณีและเครื่องประดับมาอย่างยาวนานในแต่ละภูมิภาคทั่วโลกนั้น ประเทศแห่งคาบสมุทรอนาโตเลีย (Anatolia) อย่างตุรกีหรือตุรเคียเป็นอีกหนึ่งแหล่งที่สำคัญของโลก ซึ่งมีประวัติศาสตร์ด้านนี้มายาวนานหลายพันปีผ่านการหลอมรวมกับกระแสวัฒนธรรม สังคม ประเพณี สืบต่อจนถึงปัจจุบัน ทำให้เครื่องประดับสไตล์ตุรเคียเป็นหนึ่งในเครื่องประดับชั้นนำแถวหน้าของโลก

ตุรเคีย ดินแดนแห่งอัญมณีและเครื่องประดับ

ชื่อเสียงในการทำเครื่องประดับของตุรเคียได้รับสืบทอดต่อมาจากกลุ่มชนพื้นเมืองชาวอาร์เมเนียนที่อาศัยในดินแดนอนาโตเลีย ในยุคสมัยอาณาจักร Urartu (900 ปีก่อนคริสตศักราช) ซึ่งมีผู้ประดิษฐ์คิดค้นเทคนิคในการทำเครื่องประดับ ตั้งแต่การขึ้นแบบและหลอมโลหะ โดยโลหะที่นิยมใช้ คือ เงิน ทองแดง ทองคำ เหล็ก และตะกั่ว ต่อมาในยุคอาณาจักรออตโตมัน (ค.ศ. 1299-1922) ถือป็นยุคทองของการทำเครื่องประดับเนื่องจากมีการจ้างช่างทำอัญมณีและเครื่องประดับในราชสำนักเป็นการเฉพาะ ทั้งยังมีการตั้งตลาด Ic Bedesten ในปี 1455 (ปัจจุบันอยู่ในบริเวณแกรนด์บาซาร์ กรุงอิสตันบูล) เพื่อเป็นแหล่งซื้อขายอัญมณีและเครื่องประดับจากทั่วราชอาณาจักร ทำให้การผลิตเครื่องประดับตุรเคียเติบโตเฟื่องฟูสืบต่อมาถึงปัจจุบัน ขณะที่เครื่องประดับที่ชาวตุรเคียนิยมมักประดับด้วยพลอยสีอย่างทับทิม แซปไฟร์ มรกต โดยหากเป็นผู้หญิงมักนิยมสวมเครื่องประดับพลอยสีอย่างทับทิม แซปไฟร์ มรกต ขณะที่ผู้ชายนิยมเทอร์ควอยซ์ คาลซิโดนี ไทเกอร์อายส์ และอาเกต

ภาพบรรยากาศใน Grand Bazaar และหน้าร้านเครื่องประดับทอง จาก https://goturkiye.com

นอกจากความสามารถในการทำเครื่องประดับแล้ว ตุรเคียยังเป็นแหล่งที่ขุดพบอัญมณีหลายชนิด อย่างเช่น อาเกต คาลซิโดนีสีฟ้า ทัวร์มาลีนสีชมพู หยกสีม่วง ออบซิเดียน รวมทั้งซัลทาไนท์ (Zultanite) ซึ่งเป็นหนึ่งในแร่กลุ่มไดอะสปอร์ที่มีคุณสมบัติเปลี่ยนสีได้ที่หาได้ยากในธรรมชาติทั้งยังสามารถพบได้ในตุรเคียเท่านั้น โดยซัลทาไนท์จะให้โทนสีตั้งแต่สีเขียวเข้ม เขียวอมเหลือง ชมพูอมส้ม และสีชมพู เมื่ออยู่ในสภาพแสงที่ต่างกัน ราคาขายปลีกซัลทาไนท์สนนราคาอยู่ในช่วง 500-10,000 ดอลลาร์สหรัฐต่อกะรัต (ที่มา www.gemrockauctions.com)

ภาพ Zultanite จาก https://zultanite.com

ขณะที่ทองคำเป็นโลหะมีค่าที่สำคัญและมีบทบาทต่อสถานะทางสังคมอย่างกว้างขวางในดินแดนแห่งนี้ เพราะนอกจากมีการใช้เป็นเครื่องประดับเพื่อสวมใส่ทั้งในชีวิตประจำวัน การแต่งงาน และงานพิธีการต่างๆ ยังมีการนำทองคำมาใช้เป็นเงินตราในระบบเศรษฐกิจนับแต่ยุคโบราณอีกด้วย ทองคำจึงเป็นทั้งเครื่องประดับที่สวยงามใช้เก็บออมเพื่อสะสมความมั่งคั่งและการลงทุน เครื่องประดับทองคำที่ชาวตุรเคียนิยมมากที่สุด คือ ทองคำ 22k ส่วนทองคำ 14k และ 18k พบมากในเครื่องประดับร่วมสมัยที่มีราคาย่อมเยา ซึ่งสามารถสวมใส่ในชีวิตประจำวันได้สะดวก ทั้งนี้ ตุรเคียเป็นประเทศผู้บริโภคทองคำสูงอันดับต้นๆ ของโลก ในปี 2022 มีการนำเข้าทองคำราว 20,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ คิดเป็น 5.61% ของการนำเข้าสินค้าทั้งหมด ขณะที่ในประเทศสามารถผลิตได้ราว 45.19 ตัน (เท่ากับ 1,594,000 ออนซ์) จัดเป็นผู้ผลิตอันดับ 19 ของโลก คิดเป็นสัดส่วนราว 1% ของผลผลิตทั่วโลก (ผู้ผลิตทองคำรายใหญ่ ได้แก่ จีน 11% ออสเตรเลีย 10% รัสเซีย 8% แคนาดา 7% และสหรัฐอเมริกา 7%) จึงต้องมีการนำเข้าทองคำจำนวนมากเพื่อใช้เป็นทุนสำรองของประเทศ เพื่อการลงทุน และผลิตเครื่องประดับ

ส่วนเงินเป็นโลหะมีค่าอีกชนิดหนึ่งที่ได้รับความนิยมในการนำมาทำเครื่องประดับเช่นเดียวกับทองคำ ซึ่งนับย้อนไปตั้งแต่ยุคอาณาจักรออตโตมันที่มีการทำเครื่องประดับอย่างแพร่หลาย โลหะเงินนั้นไม่เพียงแต่ถูกนำมาใช้ทำเครื่องประดับแต่ยังนำมาทำเป็นเครื่องอุปโภคบริโภคกันอย่างกว้างขวาง เครื่องประดับเงินที่ชาวตุรเคียนิยมมีค่าความบริสุทธิ์ของโลหะเงินอยู่ที่ 92.5% ซึ่งหนึ่งในแหล่งผลิตและจัดจำหน่ายเครื่องประดับเงินที่สำคัญ คือ Grand Bazaar ในอิสตันบูลนั่นเอง

ความสำคัญของอุตสาหกรรมอัญมณีและเครื่องประดับ

อุตสาหกรรมอัญมณีและเครื่องประดับของตุรเคียที่มีประวัติมายาวนานนั้น มีการสืบทอดทั้งด้านทักษะฝีมือการผลิต การออกแบบดีไซน์กระทั่งถึงการค้าขาย ในปัจจุบันประมาณการณ์ว่ามีการจ้างงานตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำอยู่มากกว่า 250,000 คน โดยเป็นผู้ผลิตกว่า 5,000 ราย ทั้งยังมีการนำเทคโนโลยีมาใช้ร่วมในการผลิต โดยมีแหล่งผลิตที่สำคัญ ได้แก่ 

1. Kapalıçarşı (Grand Bazaar) เป็นศูนย์กลางการผลิตอัญมณีและเครื่องประดับที่เก่าแก่ที่สุดในประเทศ ทั้งยังเป็นแหล่งค้าขายเครื่องประดับที่มีชื่อเสียงของประเทศ มีทั้งเครื่องประดับเงินและทอง รวมถึงพลอยสีนานาชนิด โดยรูปแบบมีทั้งแฟชั่นนำสมัยและแบบดั้งเดิมในยุคไบแซนไทน์กระทั่งถึงสมัยจักรวรรดิออตโตมัน

2. Kuyumcukent เป็นแหล่งชอปปิงที่สำคัญ โดยเฉพาะเครื่องประดับสำหรับงานแต่งงาน ด้วยพื้นที่กว่า 328,000 ตารางเมตร มีร้านค้าเครื่องประดับมากกว่า 400 ร้าน ทั้งยังเป็นศูนย์กลางการผลิตและออกแบบที่สำคัญของประเทศ

3. Istanbul Vizyon Park ตั้งอยู่ใกล้ CNR Expo ซึ่งเป็นสถานที่จัดงาน Istanbul Jewelry Show เป็นอีกหนึ่งศูนย์กลางการผลิตที่มีขนาดพื้นที่กว้างขวาง ด้วยจุดประสงค์ที่จะให้สถานที่นี้มีบทบาทสำคัญในการเป็นศูนย์กลางการค้าและการผลิตอัญมณีและเครื่องประดับของประเทศ สถานที่นี้จึงเป็นอีกหนึ่งศูนย์กลางการค้าอัญมณีและเครื่องประดับที่สำคัญในกรุงอิสตันบูล

อุตสาหกรรมการผลิตอัญมณีและเครื่องประดับของตุรเคียนั้น ราว 1 ใน 3 เป็นการผลิตเพื่อส่งออก ในปี 2022 พบว่า สินค้าอัญมณีและเครื่องประดับเป็นสินค้าส่งออกอันดับที่ 9 มีมูลค่า 10,207.83 ล้านดอลลาร์สหรัฐ คิดเป็น 4.02% ของการส่งออกทั้งหมด

การส่งออกสินค้าที่สำคัญของตุรเคีย ระหว่างมกราคม-ธันวาคม 2021-2022

ที่มา : https://data.tuik.gov.tr

หากพิจารณาเฉพาะการส่งออกอัญมณีและเครื่องประดับ (ไม่รวมทองคำ) ในรอบปี 2022 พบว่า มีมูลค่า 9,146.15 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เติบโตเพิ่มขึ้น 22.28% โดยสินค้าอัญมณีและเครื่องประดับส่งออกที่สำคัญของตุรเคีย ได้แก่ 

1. เครื่องประดับทอง มีมูลค่า 8,018.49 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีประเทศคู่ค้าที่สำคัญ คือ สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (สัดส่วน 23.31%) อิรัก (สัดส่วน 21.27%) และสหรัฐอเมริกา (สัดส่วน 9.81%) ตามลำดับ

2. โลหะเงิน มีมูลค่า 688.01 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีประเทศคู่ค้าที่สำคัญ คือ สหรัฐอเมริกา (สัดส่วน 92.55%) เยอรมนี (สัดส่วน 2.11%) และอิตาลี (สัดส่วน 0.77%) ตามลำดับ

3. เครื่องประดับเงิน มีมูลค่า 142.48 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีประเทศคู่ค้าที่สำคัญ คือ สหรัฐอเมริกา  (สัดส่วน 10.91%) อิรัก (สัดส่วน 8.43%) และอียิปต์ (สัดส่วน 7.18%) ตามลำดับ

ตารางการส่งออกอัญมณีและเครื่องประดับ (ไม่รวมทองคำ) ของตุรเคีย ระหว่างมกราคม-มีนาคม 2022-2023

ที่มา : Global Trade Atlas

ส่วนการนำเข้าอัญมณีและเครื่องประดับ ในรอบปี 2022 พบว่า มีมูลค่า 23,470.62 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เพิ่มขึ้น 232.48% โดยสินค้าอัญมณีและเครื่องประดับนำเข้าที่สำคัญของตุรเคีย ได้แก่

1. ทองคำ มีมูลค่า 20,455.66 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีแหล่งนำเข้าที่สำคัญ คือ สวิตเซอร์แลนด์ (สัดส่วน 65.39%) สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (สัดส่วน 15.77%) และอิตาลี (สัดส่วน 2.88%) ตามลำดับ

2. โลหะเงิน มีมูลค่า 1,531.13 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีแหล่งนำเข้าที่สำคัญ คือ รัสเซีย (สัดส่วน 32.19%) จีน (สัดส่วน 27.10%) และคาซัคสถาน (สัดส่วน 12.40%) ตามลำดับ

3. เครื่องประดับทอง มีมูลค่า 1,129.88 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีแหล่งนำเข้าที่สำคัญ คือ อิตาลี (สัดส่วน 45.15%) สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (สัดส่วน 23.94%) และอินเดีย (สัดส่วน 20.53%) ตามลำดับ

ขณะที่ในปี 2022 ตุรเคียมีการนำเข้าอัญมณีและเครื่องประดับจากไทยยังมีสัดส่วนน้อยมากราว 0.11% ของการนำเข้าสินค้าในหมวดนี้ คิดเป็นมูลค่า 24,697,729 ดอลลาร์สหรัฐ โดยแบ่งเป็นเครื่องประดับเงิน (สัดส่วน 58.60%) เครื่องประดับเทียม (สัดส่วน 11.22%) ของทำด้วยไข่มุกธรรมชาติหรือไข่มุกเลี้ยง ทำด้วยรัตนชาติหรือกึ่งรัตนชาติ (สัดส่วน 10.97%) พลอยเนื้อแข็งเจียระไน (สัดส่วน 8.97%) และเครื่องประดับทอง (สัดส่วน 3.46%) ส่วนในไตรมาสแรกของปี 2023 ตุรเคียมีการนำเข้าจากไทย มูลค่า 7.11 ล้านดอลลาร์สหรัฐ คิดเป็น 0.06% ของการนำเข้าสินค้าหมวดนี้

อัญมณีและเครื่องประดับเป็นสินค้าไทยที่มีศักยภาพในการส่งออก แต่ไทยยังมีส่วนแบ่งการนำเข้าในตลาดตุรเคียน้อยมาก จึงยังมีโอกาสในการขยายสู่ตลาดนี้ได้อีกมาก ทั้งการส่งออกสินค้ากึ่งสำเร็จรูปอย่างพลอยเนื้อแข็งและเนื้ออ่อนเจียระไนและสินค้าสำเร็จรูปอย่างเครื่องประดับทองและเครื่องประดับเงินที่มีการบริโภคในประเทศสูง อีกทั้งยังเป็นประเทศที่มีภูมิศาสตร์เชื่อมต่อทั้งฝั่งยุโรปและเอเชีย เป็นศูนย์กระจายสินค้าไปทั่วโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่งตลาดสหภาพยุโรปและตะวันออกกลาง 

ส่วนตลาดอัญมณีและเครื่องประดับในประเทศตุรเคียนั้น ข้อมูลจาก Statista คาดการณ์ว่า ในปี 2023 จะมีมูลค่าตลาดราว 1,640 ล้านดอลลาร์สหรัฐ มีอัตราเติบโตเฉลี่ยราว 8.89% โดยยอดขายราว 85% เป็นเครื่องประดับทั่วไป 15% เป็นเครื่องประดับหรูหรา แบ่งเป็นการขายแบบหน้าร้าน 75.6% และแบบออนไลน์ 24.4% ตุรเคียมีประชากรราว 86.9 ล้านคน GDP per Capita ของตุรเคียเท่ากับ 10,864 ดอลลาร์สหรัฐ ในด้านข้อตกลงทางการค้านั้น ไทยและตุรเคียกำลังดำเนินการเจรจาจัดทำความตกลงการค้าเสรี (FTA) ระหว่างกัน ซึ่งคาดว่าจะบรรลุข้อตกลงได้ภายในปี 2024

"ตุรเคียเป็นประเทศผู้ส่งออกเครื่องประดับทองอันดับที่ 2 ของโลกรองจากอิตาลี"

สไตล์การแต่งกายของชาวตุรเคีย

แม้ว่าตุรเคียนั้นจะมีพื้นฐานเป็นประเทศมุสลิม (ราว 99% นับถือศาสนาอิสลาม) แต่มีความเปิดกว้างทางวัฒนธรรม ทำให้การแต่งกายของชาวตุรเคียนอกจากสไตล์แบบดั้งเดิมตามวัฒนธรรมแล้ว การแต่งกายในชีวิตประจำวันทั้งผู้ชายและผู้หญิงมีการรับเอากระแสแฟชั่นจากทั้งจากยุโรปและเอเชีย ทำให้มีการสวมใส่เสื้อผ้าและเครื่องประดับในแบบสากลโดยเปลี่ยนไปตามฤดูกาล 

ภาพสไตล์การแต่งกายของชาวตุรเคีย จาก https://www.fashionlady.in

นอกจากสไตล์แบบสากลแล้ว ยังมีการนำเอาดวงตาปีศาจ (Evil Eye) ซึ่งเป็นเครื่องรางที่ชาวตุรเคียเชื่อว่าสามารถขจัดปัดเป่าความชั่วร้ายได้มาแต่โบราณ นำมาทำเป็นเครื่องประดับที่สามารถประยุกต์เข้ากับการแต่งกายสมัยใหม่ได้อีกด้วย 

ภาพเครื่องประดับตาปีศาจ จาก https://srdelverdecollectibles.com

ทิศทางการค้าอัญมณีและเครื่องประดับของตุรเคีย

ในปี 2022 ที่ผ่านมา ตุรเคียสามารถส่งออกอัญมณีและเครื่องประดับได้เกิน 10,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ จากที่เคยทำได้ 6,700 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ในปี 2021 โดยในปี 2023 นี้ ภาครัฐยังคงเป้าหมายการส่งออกให้เกิน 10 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ต่อเนื่องจากปีก่อน โดย Burak Yakin ประธานกรรมการสมาคมผู้ส่งออกเครื่องประดับแห่งตุรเคีย ได้กล่าวว่า ตุรเคียเป็นหนึ่งในสามผู้ผลิตเครื่องประดับทองหลักของโลกร่วมกับอินเดียและอิตาลี ด้วยการพัฒนาภาคอุตสาหกรรมนี้ตลอดหลายปีที่ผ่านมา รวมทั้งภาครัฐให้การสนับสนุนค่าใช้จ่ายในการจัดแสดงสินค้าทั้งในและนอกประเทศ ร่วมกับความเชี่ยวชาญในการผลิตที่มีมาอย่างยาวนาน ทักษะด้านการออกแบบที่ทั่วโลกยอมรับ ทำให้สามารถสร้างมูลค่าเพิ่มแก่ผลิตภัณฑ์ได้มากขึ้น รวมทั้งการบริการที่รวดเร็วและมีความยืดหยุ่นในการตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคได้ดี เป็นส่วนสำคัญที่สร้างความได้เปรียบในการแข่งขัน 

ขณะที่การพัฒนานวัตกรรมเป็นอีกปัจจัยสำคัญที่ช่วยขับเคลื่อนอุตสาหกรรมนี้ ทั้งการวิจัยเทคโนโลยีสำหรับเครื่องประดับ หรือการผลิตเพชรสังเคราะห์ เป็นซึ่งที่จะมาช่วยเติมเต็มในด้านการผลิตอัญมณีและเครื่องประดับของตุรเคียในเติบโต นอกจากนี้ ยังมีการมองหาตลาดส่งออกที่มีศักยภาพนอกเหนือจากฮ่องกงและดูไบ ซึ่งเป็นตลาดหลัก โดยเห็นโอกาสเติบโตในสหรัฐอเมริกาที่จะเพิ่มสัดส่วนการส่งออกให้สูงขึ้น รวมทั้งมองหาอุปสงค์จากเม็กซิโก ภูมิภาคอเมริกาใต้ และประเทศอื่นในเอเชียเพิ่มเติมด้วย

อุตสาหกรรมอัญมณีและเครื่องประดับของตุรเคียนั้น นอกจากมีประวัติมาอย่างยาวนานแล้ว ด้วยภูมิประเทศที่เป็นเสมือนสะพานเชื่อมต่อเอเชียและยุโรป ทั้งยังมีวัฒนธรรมการบริโภคเครื่องประดับทองและเงินมาอย่างยาวนาน จึงทำให้ประเทศแห่งคาบสมุทรอนาโตเลียนี้ เป็นหนึ่งในศูนย์กลางด้านอัญมณีและเครื่องประดับที่มีศักยภาพเหมาะสมต่อการค้าและการลงทุนเป็นอย่างยิ่ง 

ผู้เขียน: นายพุทธิพร วิชัยดิษฐ

ผู้ตรวจสอบ: นางสาววันดี ม่านศรีสุข

สถาบันวิจัยและพัฒนาอัญมณีและเครื่องประดับแห่งชาติ (องค์การมหาชน)